Gastenprojecten:   De 8 grote thema’s van Eikenburg

Om voor geïnteresseerden in het residencyprogramma op Eikenburg de verbinding te helpen maken met de aspecten deze plek hebben wij acht terrein-specifieke kernaspecten vastgesteld. Deze zijn: groen/natuur, zorg, (sociaal) wonen, kunst, geschiedenis/toekomst, sport & beweging, spiritualiteit en educatie. Deze aspecten van Eikenburg geven vele mogelijkheden tot creatief verbinden en vernieuwen. Hieronder introduceren wij die basiselementen wat verder:

Groen & Natuur
Natuur en verschillende vormen van natuurbeheer zijn altijd een groot onderdeel geweest van deze gronden. Het gebied heeft kent een rijke mix van groen (bos, akkers, tuinen, vijvers, grasvelden) en dierenleven (van ganzen tot allerlei vogels, egels, konijnen, vossen tot vleermuizen) en verschillende vormen van landgebruik.
Het huidige Eikenburg was aanvankelijk een buiten de Eindhovense dorpen gelegen heidegebied met daarin de (al in 1567 beschreven) hoeve Heihoef. Een Eindhovense textielfabrikant verwierf het rond 1805 als landgoed De Heihoef als een privé buitengoed en belegging voor zijn familie. Tussen 1850 en 1860 werd het heidegebied door zijn schoonzoon ontgonnen, en werden er productiebossen aangeplant. Verschillende boerderijen werden gebouwd of  aangekocht, waarvan de namen nog steeds op het terrein voorkomen. Nadat de Broeders van Liefde uit Gent het terrein overnamen in 1894 en rond 1900 tot Eikenburg omdoopten richtten zij zich op hun sociale kernactiviteiten: het aanbieden van zorg en onderwijs. Deze functies kwamen en komen tot uitdrukking in de sindsdien centraal op het landgoed verrezen gebouwen en paviljoenen. De gebouwen worden echter nog steeds omgeven door groen en omringd door bos en het landgoed zal het groen en bomenrijk karakter ook blijven houden. Vóó het hoofdgebouw met klooster en sinds een paar jaar 70 sociale huurappartementen en binnentuin bevinden zich gazons met prachtige oude bomen en o.m. een kleine vijver. Elders zijn er meer grasvelden die voor sport en recreatie gebruikt worden. Er is ook een grote vijver, ooit aangelegd als buitenzwembad voor het voormalige pensionaat en internaat. Sinds 2013 wordt op De Stadsakkers voedsel verbouwd voor de 1200 lage inkomens in Eindhoven via de plaatselijke Voedselbank. En vanuit de nieuwe bewoners in het hoofdgebouw zijn initiatieven gestart als de (op perma-cultuur gerichte) Kloosterbostuin en de Bloemenpluktuin.
Op het terrein zijn verschillende dieren thuis, waaronder o.a. verschillende beschermde vleermuizensoorten, uilen, vossen, ganzen, konijnen, egels, eekhoorns maar ook veel huisdieren en enkele pony’s.
Door de toenemend hete en droge zomers en stormen hebben de bomen het wat moeilijker gekregen de laatste tijd. Er zijn de laatste jaren in bepaalde seizoenen ook meer processierupsen en bepaalde keversoorten gesignaleerd.
Verder is het gebied populair bij hondenwandelaars uit de regio. Elk jaar is er in juni de openbare Eikenburg Picknick, georganiseerd door de nieuwe beheerder, woningbouwcorporatie Sint Trudo. Trudo pacht het landgoed sinds 2015 van de Broeders van Liefde.
Op Eikenburg is ook een afdeling van de reclassering die helpt bij het onderhoud van het terrein. Ook sommige bewoners dragen hieraan bij.
Wij zien veel mogelijkheden vanuit verschillende invalshoeken om met aspecten van de grond en natuur aan de slag te gaan.

Zorg
Het landgoed heeft vanwege de Broeders van Liefde traditioneel al lange tijd velerlei zorgfuncties op het terrein gehad. Van oudsher richtten de Broeders van Liefde zich vanuit het Belgische Gent internationaal op hulp aan mensen die in nood verkeren en voor wie er geen maatschappelijk vangnet bestaat (naar het gedachtegoed van stichter kanunnik P. J. Triest en zijn inspirator de Fransman Vincentius a Paulo die de patroonheilige van de Broeders van Liefde is). Naarmate de zorg steeds meer geprofessionaliseerd werd hebben de Broeders van Liefde zich op Eikenburg zelf steeds meer uit de zorg teruggetrokken, al zijn zij daarin elders en internationaal nog steeds actief. 

Op dit moment neemt zorginstelling Sint Annaklooster op Eikenburg de grootste plek in qua zorg (met het verpleeghuis met mensen met dementie, logeerhuis InVia en hospice De Regenboog). Op het terrein is verder Kentalis gevestigd dat kinderen tot 5 jaar met communicatiemoeilijkheden door een verminderd gehoor of een taalontwikkelingsstoornis behandeld. Vernieuwende projecten die zich met aspecten van zorg verbinden zijn zeker welkom.

Educatie
Om meer Nederlandse broeders te werven startten de broeders een juvenaat,  een onderwijsinrichting voor aankomende broeders. Dit liet ook onbemiddelde jongens toe. Een pensionaat (internaat) voor kostschoolleerlingen uit “den netten (gegoede) stand” diende vanaf 1895 als bron van inkomsten. In 1996 is het gesloten. Tegenwoordig is op het terrein nog Pleinschool Helder gevestigd, een kleinschalige havo/vwo school die zich richt op leerlingen met een vorm van autisme, AD(H)D of een andere ondersteuningsbehoefte. Direct aan het terrein is het Sint Joriscollege gelegen, een scholengemeenschap voor vwo (atheneum), havo en mavo.
Wij zien ook mogelijkheden in de residency-projecten zelf voor educatieve kanten, bijv. gericht op het vermogen tot verbinden met zelf en omgeving en vinden van daaruitvoortkomende nieuwe zingeving.

Spiritualiteit
Practische spiritualiteit speelt een grote rol in de beginselen en geschiedenis van de Broeders van Liefde. De uitnodiging in het door Trudo en Broeders opgestelde Eikenburg Manifest om met elkaar bij te dragen aan de kwaliteit van de omgeving zou je ook kunnen zien als getuigend van een praktische spiritualiteit. De natuurlijke, wat afgescheiden omgeving roept bovendien van nature ook wat makkelijker op tot stilte, rust en bezinning.  Het was daarom ook een geschikte plek misschien voor de vestiging van het hospice De Regenboog. Deze gaat ook verder uitgebreid worden. Aan het hoofdgebouw ligt centraal een mooie kapel die nog wekelijks gebruikt wordt zolang de maatregelen rond het Covid-19 virus dat toelaten. Vanuit de nieuwe bewoners in het voormalige pensionaat en juvenaat worden hier eens per seizoen de openbare, zg. Imagine-vieringen gehouden: non/inter-religieus, met veel ruimte voor participatie en vooral zingevend van aard. Aan de rand van het bos is er verder de wat afgelegen bescheiden Maria-buitenkapel. Er is een klein kerkhof voor de broeders en direct aan het terrein ligt het Henri van Abbe familie-mausoleum.
Wij zien in ons residencyprogramma ook ruimte voor bijdragen aan een tolerante, verbindende spiritualiteit.

Sport & Beweging
Op en rond het landgoed zijn van oudsher tal van faciliteiten voor sport en beweging. Er zijn velden voor buurtbewoners en de leerlingen van de nabije scholen waarop volop bewogen wordt en er is een zwembad, duikcentrum, en sportschool voor mensen uit de regio. Het Centrum voor Topsport en Onderwijs (CTO) Zuid heeft op Eikenburg een woonaccommodatie voor jonge topsporttalenten.
Ook rond bewegen en sport zien wij instappunten voor vernieuwende projecten.

Geschiedenis & Toekomst
Zoals uit het bovenstaande waarschijnlijk wel duidelijk is heeft het terrein een rijke geschiedenis. Ook in en rond de eerste en tweede wereldoorlogen heeft het landgoed bijvoorbeeld een rol gespeeld. Er lijkt ons nog veel te ontdekken en delen over de geschiedenis, groot en klein, waar anderen iets aan kunnen hebben. 

Het hoofdgebouw is sinds 2001 erkend als Rijksmonument.
Terwijl het terrein lange tijd relatief besloten is geweest is het sinds het sluiten van het internaat meer openbaar en toegankelijk geworden en onderdeel van de buurt, stad en regio.
Het door de huidige beheerder, woningbouwcorporatie Sint Trudo, met de Broeders van Liefde opgestelde Eikenburg Manifest toont een eigenlijk radicale, relationele en co-creatieve toekomstvisie waarin men inzet op het op basis van betrokkenheid bijdragen aan de kwaliteit van het landgoed en de woonomgeving. Ons inziens is dat historisch gezien de grootste uitdaging van deze tijd en hoe we daar met z’n allen mee omgaan is niet alleen inspirerend maar ook van groot belang voor de toekomst.

Kunst
De buitenomgeving van Eikenburg kan niet alleen kunst inspireren of er ruimte aan geven. Er zijn verschillende verbanden met kunst. Van de op het terrein aanwezige Art Company, de Sint Jorissculptuur, de religieuze kunst in de kerk en het klooster, de band van Henri van Abbe, de stichter van het Van Abbemuseum en de er woonachtige kunstenaars.
En uiteraard nu ook het residencyprogramma Relationele Gastenprojecten Eikenburg zelf. Als residencyprogramma dat vanuit een hedendaagse, wellicht historisch noodzakelijke, verruimde kunstdefinitie en omgevingsverbonden invalshoek opereert.

Wonen
Na het betrokken raken van woningcorporatie Sint Trudo bij het landgoed is een koers ingezet met meer (sociaal) wonen op het terrein. Weliswaar zonder het speciale, groene en sociale karakter van het landgoed te veranderen. Allereerst is het voormalige schoolgebouw en pensionaat/juvenaat en rijksmonument van binnen verbouwd tot 70 ‘kloosterlofts’. In december 2017 zijn hier een heel diverse groep van 80+ bewoners ingetrokken waaronder 10+ mensen met een vorm van autisme. De voormalige paviljoens Pannenhoef en Leemerhoef zijn recentelijk afgebroken en eind 2020 komt daar een nieuw gebouw met nog eens 28 sociale woningbouw-appartementen.
Waar Trudo een klimaat voorstaat van gezamenlijk bijdragen aan de kwaliteit van een speciaal woon- en leefmilieu op deze groene, sociale campus gaat dat in de praktijk niet persé makkelijk. Het vereist een verschuiving, motivatie, vaardigheden, en misschien ook faciliteiten die nog kunnen ontbreken of moeten groeien.
Ook residencyprojecten kunnen daar aan bijdragen en ons eerste project door Patricia Griffin (Wij Doen) getuigt daar ook al van.